BAŞARISIZ KOOPERATİFÇİLİK GÜVENSİZLİK YARATIYOR!

Aşağıdaki makale, Değişim Hareketi (KİNAL) Rodop Milletvekili İlhan AHMET tarafından, ekonomik dar boğazda olan Azınlık toplumunda tütün üreticilerinin durumuna ve kooperatifleşme olgusu ile Trakya Tütün Üreticileri Kooperatifi’nin yetersiz ve başarısız işleyişinin bu süreçteki etkilerine dikkati çekmek için kaleme alınmıştır;

“BAŞARISIZ KOOPERATİFÇİLİK GÜVENSİZLİK YARATIYOR”

Kooperatifçilik, birlikte hareket etme, dayanışma ve sorunları ortak mücadele ederek çözme amacına yönelik kurulmuş teşkilat yapılanmalarıdır. Özellikle tarımla ilgili kooperatifçiliğin önemine inanan ve bunu, on beş yılı aşkın süredir yürüttüğüm siyasi ve şahsi mücadeleyle desteklemeye çalışan bir kişi olarak, bölgemizdeki kooperatifçiliğin ne kadar verimli çalıştığını masaya yatırma zamanının geldiğini düşünüyorum.

Azınlık ekonomisinin can damarı ve halkın ana geçim kaynağı olan tarım ve hayvancılık, sektörel bazda çiftçiler aleyhine her geçen yıl kötüye gitmektedir. Bu açıdan bakıldığında tarım kooperatiflerinin, görevlerini yeterince yerine getirmediği kanaati tüm kesimlerde hâkim olmaktadır.

Kooperatif desteğinin eksikliği, üretimde verimlilik anlamında sıkıntılar doğurmakta, üretilen ürünlerin gerçek değerinden satışını da mümkün kılmamaktadır. Uzun zamandır üreticiler de tarlayla, işlenmiş ürünün ambalaj satış fiyatları arasındaki farktan memnun olmadıklarını dile getirmektedir.

Tam da bu noktada kooperatiflerin çiftçilerin üretim maliyetlerini düşürmek için destek vermesi ve çiftçilerin ürünlerini aracılar olmadan gerçek değerinden satabilmesi için sorumluluk üstlenmesi gerekmektedir.

– Tütün Kooperatifi’nin görevi, aracıya değil üreticiye kazandırmaktır –

Bilindiği gibi, bölgemizin ve küçük ölçekli tarım toplumu olan Azınlığımızın ekonomik ve sosyal yapısında önemli yeri olan geleneksel tarım ürünlerinden biri de tütündür. Tütün üreticileri, her yıl daha da düşen taban satış fiyatları nedeniyle büyük ekonomik zarara uğramaktadır.

“Üretici tütünden ne kazanıyor?” diye sorduğumuzda, cevap olarak, tarım ürünlerinin geneli için üreticilerin haklı olarak şikâyet ettiği ağır bir maliyet hesabı karşımıza çıkmaktadır.

Rakamlar bize işçilik, akaryakıt, gübre, ilaç gibi önemli girdi kalemleri nedeniyle üreticinin kilogram başı maliyetinin tavan yaptığını göstermektedir. Düşük satış fiyatı üzerinden baktığımızda üreticinin para kazanabilmesi için mutlaka temel girdi maliyetlerinin aşağı çekilmesi, alım fiyatlarının ise elbette ki yükseltilmesi gerekmektedir.

– Azınlık tütüncüsü için kooperatifin bizzat kendisi sorun haline geldi –

Tarladan raflara doğru dönen bu ekonomi çarkının her koşulda üretici lehine işleyebilmesi için bölgemiz özelinde Trakya Tütün Üreticileri Kooperatifi’ne önemli görev düşmektedir. Sözün özü, temel kuruluş görevini yerine getirmesi doğal olarak beklenmektedir.

Ancak, kurulduğu günden itibaren kooperatif, var olan sorunları çözmek için ortak paydada buluşmuş insanların oluşturduğu bir yapı olmalıyken, Azınlık tütüncüsü için maalesef bizzat kendisi sorun haline gelmiştir.

Yıllar içerisinde değişen yönetimlerde kooperatif, nedense bir türlü istenilen noktaya gelememiş, kooperatifçiliğin temel görevi olan ‘üreticiye kazandırma’ ilkesinden, aracılar lehine her dönem daha da uzaklaşmıştır.

Sonuçta, geleneksel bir aile ziraati olan ve Azınlığımız genelinde binlerce ailenin tek ekonomik geçim kaynağı olan tütün üretiminin, her sezon artan sayıda üretici tarafından terk edildiği tespit edilmektedir.

– Devletten ve Avrupa Birliği fonlarından maddi destek şart –

Burada altını çizmemiz gereken bir başka husus ise Azınlık çiftçisi tarafından üretilen ve marka değeri olan aromalı ‘basma’ yaprak tütününün, ülkemiz için önemli bir ihraç ürünü olduğudur. Dolayısıyla üretici kimliğinin yanında ihracatçı kimliği de olan aromalı ‘basma’ yaprak tütünü üreticisinin, gerek devlet teşvikleriyle gerekse Avrupa Birliği fonlarıyla mutlaka desteklenmesi gerekmektedir.

Avrupa Birliği’nin ve ülkenin kişi başı GSMH en düşük, bir başka ifadeyle en fakir bölgesi olan Trakya’da yaşayan ve tarım üreticileri arasında en dar gelirli grubu oluşturan Azınlık tütüncüsü, ekonomik olarak yok olma sınırına dayanmıştır. Bu durum bölgede yükselen göç rakamlarından da açıkça görülmektedir.

– Kooperatif, piyasada söz sahibi olmalı, etkin ve belirleyici rol üstlenmeli –

Bu tablodan, üyelerine karşı kendisinden beklenen işlevi yerine getiremeyen Trakya Tütün Üreticileri Kooperatifi’nin de sorumluluğu bulunmaktadır. Kooperatifin geçmiş ve mevcut yönetimleri, sektör içerisinde etkin ve aktif olamadığı gibi piyasa belirleyicisi ve söz sahibi olmaktan çok uzaktır. Kooperatif şu anda da bu misyonu yerine getirecek bir yönetim kuruluna, idari yapıya, uzman kadroya ve profesyonel yöneticilere sahip değildir.

Diğer yandan, 2015 yılında kooperatif bünyesinde kurulduğu açıklanan BASMA A.Ş. adlı şirket, nedense atıl halde bekletilmektedir. Acilen yapılması gereken revizyonlardan biri, kooperatifin üretici lehine alım – satım işlerini yapmasına imkân sağlamak üzere kurulan bu şirketin, profesyonel yöneticiler idaresiyle faaliyete başlamasıdır. Bunun için Azınlığımızda da iyi yetişmiş, kendi alanında uzmanlar, kalifiye kişiler mevcuttur.

Zaten dünyada başarılı çoğu tarım kooperatifinde kullanılan yeni yönetim modeli, şirket modelidir. Kararların kontrolünden (onaylama ve izleme) sorumlu Yönetim Kurulu ile karardan (başlatma ve uygulama) sorumlu olan profesyonel yönetim arasında resmi bir iş bölümü oluşturulmaktadır. Böylece, hem pazarda rekabet koşullarında başarılı olma hem de stratejik konularda girişimde bulunma görevi yerine getirilmektedir.

Dünya genelinde, Birleşmiş Milletler’in yaptığı çalışmaya göre 750 binden fazla kooperatif ve bir milyardan fazla kooperatif ortağı bulunmaktadır. İstihdam açısından ise kooperatiflerin dünya çapında 100 milyondan fazla kişiye iş imkânı sağladığı tahmin edilmektedir.

Kooperatif ekonomilerine ilişkin veriler ise dünyada en yaygın kooperatif türünün tarım kooperatifleri olduğunu göstermektedir. Yapılan bir araştırmada, Avrupa Birliği’ndeki 13 milyon çiftçinin 6,2 milyonunun 22.000 tarım kooperatifi altında örgütlendiği ve tarım sektörü toplam çıktısının % 40’ının kooperatiflere ait olduğunu belirtilmektedir. Aynı kaynağa göre Avrupa Birliği’ndeki tarım kooperatifleri 660.000 kişiye iş sağlamakta ve 350 milyar Euro’luk ciro üretmektedir.

– Üreticinin faydasına kurulan BASMA A.Ş. neden faaliyete geçirilmiyor? –   

Çiftçilerin başarılı kooperatiflere güveni artarken, başarısız örneklerin sayısı çoğaldıkça ise bu kez, Trakya Tütün Üreticileri Kooperatifi’ne karşı olduğu gibi, çiftçilerde büyük bir güvensizlik oluşmaktadır.

Dünya ve Avrupa Birliği genelinde yukarıda da bahsi geçen başarılı örneklerden hareketle, stratejik bir ürün olan aromalı ‘basma’ yaprak tütün temelli kurulan Trakya Tütün Kooperatifi’nin ve BASMA A.Ş.’nin, nitelikli yönetim kurullarının yanı sıra profesyonel kadroların yöneteceği bir şirket yapısına bir an önce kavuşması şarttır. Devasa bir ekonomiye sahip olan kooperatifin, yirmi birinci yüzyıla yakışır şekilde ancak vizyon sahibi profesyoneller ile yönetilebileceği gerçeği, daha fazla görmezlikten gelinmemelidir.

Kamuoyu tarafından iyi niyetinden şüphe etmek istenilmese de mevcut ESAT yönetimi, şirketi layıkıyla işler hale getirecek yönetici ve çalışan kadrosu oluşturma, yani BASMA A.Ş.’nin faaliyete geçirilmesi yönünde irade sergilememiştir. Modern kooperatifçilikte dinamizmin önündeki en büyük engel olan, ‘tabela’ kooperatifi zihniyetini sürdürmek isteyen kadroların tasfiye edilmesi şarttır. Kooperatif yetkililerinin, yönetim şeklinin ve kadronun sorunlu ve yetersiz olduğunu bir an önce kabul ederek gereğini yapmaları, çözümü kolaylaştıracaktır.

– Aracılara kazandırılan milyonlarca Euro, BASMA A.Ş. ile üreticilere kalacak –

Kooperatifin başlıca işlevi, tüccar denilen aracı kurumları aradan çıkarmak ve bu şekilde kendisi BASMA A.Ş. olarak tütün satın alıp, sigara fabrikalarına kendisi satmak olmalıdır. Bu şekilde tütün üreticisi de satış fiyatını iki katına çıkacaktır. Zira aracı kurumlar aradan çıkarılacaktır.

Bugün üreticiden ortalama 3.50 €’ ya alınan tütün, sigara fabrikalarına bu aracı tüccarlar tarafından 10-12 € arası satılmaktadır. Aracı şirketler milyonlarca Euro para kazanmaktadır. Bu paranın üreticinin cebinde kalması ancak kooperatifin, BASMA A.Ş.’yi faaliyete geçirmesi, böylece üreticiden tütünü aracısız satın alıp, aracısız satması ile olacaktır. Bu şekilde haksızca aracı şirketlere aktarılan paralar, Azınlık çiftçisinin hesabına gidecektir.

Azınlığımızın üç dönemdir parlamentodaki temsilcisi olarak ve şahsen İlhan olarak, siyasi ve hukuki tecrübelerimle tütüncülerle birlikte verdiğim büyük mücadele sonucu BASMA A.Ş. kurulmuştur. Her aşamasını yakından takip ettiğim ve profesyonel katkı sunduğum bu şirket aktive edilerek, kooperatif artık ‘aracıyı değil üreticiyi koruma’ işlevini yerine getirmek için harekete geçmelidir.

– Mevcut yönetim BASMA A.Ş.’ yi faaliyete geçirmekten neden kaçınıyor? –

Kurulduğu 2015’ten bu yana, yönetimlerce pek çok yersiz mazeret ileri sürülmüştür. Ne hikmetse, üreticiler için ekonomik açıdan son derece önemli artı değeri olan bu alım-satım şirketinin işletme hakkı, kooperatif tarafından bir türlü kullanılmamaktadır.

Peki, bu derece önemli bir işletme hakkı kooperatif yönetimleri tarafından neden kullanılmamaktadır?

2015 yılından kurulduğu bilinen bu BASMA A.Ş., neden faaliyete geçirilmemekte, yüzde yüz üretici lehine olacak tütün alım-satım işlemi neden yapılmamaktadır?

Yirmi yıldan bu yana kooperatif yönetimlerine ekonomik bilgi ve öngörü sahibi olmayan, yetersiz kadroların gelmesi, kim / kimler tarafından istenmekte, hangi çevrelerce, neden desteklenmedir?

Kooperatifin asli işlevini BASMA A.Ş. ile yerine getirmesine kim / kimler engel olmaktadır?

Azınlık çiftçisinin milyonlarca Euro kaybetmesine, üretimi bırakmasına ve göç etmesine, kim / kimler tarafından, neden göz yumulmaktadır?

Bu ve benzeri pek çok sorunun cevabı, aynı ortak sonuçta buluşmaktadır ki, o da kooperatifin kendi şirketiyle yasal olarak tütün alım – satımı yapmaya başlamasıyla, aracı kurumların yani tüccarların milyonlarca Euro’luk ekonomik menfaatlerinin ortadan kalkacağı gerçeğidir.

– Tüccarın menfaatini Azınlık çiftçisinin menfaatine tercih eden yönetim zihniyeti, bir an önce tasfiye edilmeli –

Kooperatifin bir an önce bağımsızlığına kavuşması, aracı şirketlerin baskı ve her tür müdahalesinde kurtulması gerekmektedir. Tütün üreticisinin değil tüccarın kazanmaya devam etmesine artık bir son verilmelidir. Kooperatifin asıl işlevini yerine getiremeyecek kadro ve başkan seçilmesi için yapılan dayatmalara dur denilmelidir.

Bölgenin ve Azınlığımızın sosyo-ekonomik yapısında son derece önemli etkisi olan markalaşmış aromalı ‘basma’ yaprak tütünde kaliteli ve yeterli üretimi sürdürebilir kılmak, sektörde söz sahibi olmak ve piyasa belirleyicisi olmak, sorunların çözümünde üretici lehine ortak hareket kabiliyeti geliştirmek için kooperatifin güçlendirilerek profesyonelleştirilmesi, gelecekte de varlığının devamlılığı için son derece önemlidir.

Kooperatif seçimlerinde yeni yönetimi belirleyecek olan üreticilerin buna çok dikkat etmesi gerekmektedir. Zira mevcut yönetimin bu konuda yapacağı hiç bir şey kalmamıştır.